एक्जिमा भनेको के हो ?

सामान्य शब्दमा एक्जिमा भनेको बाहिरि छालामा देखिने रोग हो । यसले गर्दा छालामा जलन, रातोपना, चिलाउने, अति सानो फोका र डल्लो आउने , अलिअलि पीपजस्तो बगिरहने, छाला कडा हुने जस्ता लक्षण देखिन्छ छाला पत्रपत्र हुने र चाम्रियर प्राय रातो हुने समस्या पनि देखिन्छ । यस्तो अवस्थालाई एटोपिक डर्माटाइटिस पनि भनिन्छ । 

एक्जिमा छालामा लामो समयसम्म देखिने अवस्था हो । यो नवजात शिशुमा बढी देखिन्छ र बाल्यअवस्था सम्म रहन्छ । केहि ब्यक्तिले शिशुमै यो अवस्थदेखि पार पाउछन् भने केहि ब्यक्तिमा यो वयस्कसम्म पनि रहन्छ ।

एक्जिमाका प्रकारहरु

• एलर्जीक  एक्जिमा

कुनै बस्तु सँग छाला सम्पर्कमा आए लगत्तै प्रतिरक्षा प्रणालीले यो बाहिरी बस्तु भनेर चिन्छ र प्रतिक्रिया दिन्छ ।

• कन्ट्याक्ट एक्जिमा

जव छालामा कुनै एलर्जी गराउने बस्तु सम्पर्कमा आउछ तब छालाले स्थानीय प्रतिक्रिया दिन्छ ।

• डिसहाइड्रियोटिक एक्जिमा

हत्केला र पैतालको छालामा जलन हुनु र फोका आउनु ।

• न्युरोडर्माटाइटिस एक्जिमा

टाउको, पाखुरा, नारी, खुट्टाको तल्लो भाग चिलाउनु र छालामा हुने लेघ्रा जस्तो दाग देखिनु ।

• नम्मूलर एक्जिमा

छालामा जलन भएर गोलो दाग बस्नु र सो भागमा चिलाउने लेघ्रा पर्नु र छाला कठोर हुदै जानु ।

एक्जिमा हुने कारणहरु केके हुन् ?

–छालामा प्रतिरोध क्षमताको कमि हुनाले

–छालामा एलर्जी प्रतिक्रियाको क्रमहिनताले

–छाला रोगबाट प्रभावित बिरामीहरुमा संक्रमण हुने, जलन हुने र एलर्जी गराउने पदार्थको प्रवेश गर्नाले

एक्जिमा वंशाणुगत हो ?

यदि आमा बुबा दुबैमा एक्जिमा छ भने बच्चामा यो रोग सर्ने सम्भावना धेरै हुन्छ । एक्जिमा भएका एक तिहाई बालबच्चाहरुमा दम र ज्वरो पनि देखा पर्दछ भने एक्जिमाले महिला पुरुष दुवैलाई बराबर असर गर्छ ।

आमाबुवामा एक्जिमा छैन भने पनि बच्चामा देखिन सक्छ । यो छालामा प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर भएर देखिने समस्या हो ।

एक्जिमाका लक्षणहरु

एक्जिमा जन्मेको पहिलो महिनाबाटै सुरु हुन सक्छ वा वयस्कमा पहिलो पटक देखा पर्न सक्छ । यसको मुख्य लक्षण चिलोउने हो । एक्जिमा हुँदा छालामा चिलाउने बढेर निन्द्रामा समेत बाधा पुग्न सक्छ साथै थकावट र रिस उठ्ने पनि हुन्छ । जसले पारिवारिक जीवनमा ठुलो असर पर्न सक्छ ।

एक्जिमाले विशेषगरी कहाँ बढी असर गर्छ ? 

एक्जिमाले शरीरको जुनै भागमा पनि असर गर्न सक्छ । तर प्रायजसो अनुहारको छाला, कुहिनाको जोर्नी, घुँडा साथै नाडी र घाँटीमा बढि असर गर्छ । हात खुट्टामा सिक्का आकारको दाग बस्नु, प्रभावित छाला प्राय रातो, सुख्खा र चिलाएको दाग (रगतसँगै) बस्नु हो ।

एक्जिमा हुँदा छालाको अवस्था कस्तो हुन्छ ?

एक्जिमा क्रियशिल भएको बेला प्रभावित छाला भिजेको जस्तो हुन्छ र विस्तारै थोपा थोपा पानी बगिरहन्छ विशेषगरि हात र खुट्टा । एकै ठाउँमा कन्याइरहदा छाला बाक्लो हुन्छ र यसले छालामा चिलाउने अझै बढाउछ । कुनै बेला प्रभावित छालाको रंग कालो वा हल्का भएर पनि आउछ ।

एक्जिमा बढाउन मद्धत गर्ने तत्वहरु

• छालामा सुख्खापन हुँदा
• केहि ब्यक्तिमा खानाको एलर्जीले पनि एक्जिमालाई बढावा दिन्छ ।
• तनावले पनि एक्जिमालाई बढाउन सक्छ ।
• वतावरणिय कारण जस्तैः ताप, धुलो, धुँवा घरपालुवा जनावर र जलाउने बस्तु जस्तै सावुन, लुगा धुने सरफ
• बिसन्चो भएको बेला, जस्तै चिसो लागेको बेला एक्जिमा अझै सक्रिय हुन्छ ।
• जीवाणु भाइरसले सताएको बेला एक्जिमा अझै नराम्रो हुन्छ । जिवाणु संक्रमणले प्रभावित छाला पहेंलो चाम्रो र पोल्ने हुन्छ । दुःखाई एक्कासि बढ्छ र पानी बग्न थाल्छ ।

एक्जिमा निको हुन्छ ?

ठ्याक्कै भन्न सकिदैँन । धेरैमा निको भएको पनि छ भने कतिको भने नियन्त्रण मात्रै गर्न सकिने हुन्छ । ठुला भएका अधिकांश बालबालिकाहरु जति ठुलो हुँदै जान्छन एक्जिमा सुधार हुँदै जान्छ । (६० प्रतिशतमा किशोर अवस्था सम्म पुरै निको भएर जान्छ ) तैपनि धेरैमा जारी नै रहन्छ । यस्तै अवस्थामा छाला सुख्खा हुने र चिलाउने कुराहरु जस्तै सावुन र फिँजबाट नुहाउनबाट टाढा रहनुपर्छ । उदाहरणका लागि खानपान, कपालको शृङ्गार, सफाइ या स्वस्थ्य सम्बन्धी कार्य । एक्जिमा भएको अवस्थामा यी कार्यबाट टाढै बस्नुपर्छ ।

एक्जिमाको उपचार कसरी गरिन्छ ?

धेरैजसो एक्जिमामा टोपिकल औषधी लगाइन्छ । यद्यपी कुनै गम्भिर प्रकारको एक्जिमाको लागि औषधी नै सेवन गर्नुपर्छ ।

एक्जिमाका केही बैकल्पिक उपचारहरुः

–ओसिलो पार्ने क्रिम (इमोलिएन्टस)

–छालाको सतहमा स्टेरोइड क्रिम वा लेप लगाउने

–एन्टिबायोटिक्स र एन्टिसेप्टीक्स

–टोपिकल इम्यूनोसप्रिस्यान्टस्

–एन्टीहिस्टामिन

–पट्टि बाँध्ने

–एलर्जी गराउने कुराहरुबाट टाढा रहनु

एक्जिमा छ भने यी उपायहरु अपनाउनुहोस्

–सम्भव भएसम्म तपाईको छालालाई कम्तिमा पनि दिनको २–३ पटकसम्म ओसिलो राख्न क्रिम मोइस्चराइज सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ ।

–साबुनको सट्टा मोइस्चराइजले धुनुहोस् । सावुन, फिँजबाट नुहाउने, जेल र डिटजेन्टबाट टाढा बस्नुहोस ।

–घरको काम गर्दा जलन हुने कुरा सम्पर्कमा आएमा हातको सुरक्षाको लागि पञ्जाको प्रयोग गर्ने

–नुहाइसकेपछि सुख्खा पारेर मोइचराइजर लगाउनुहोस् ।

–नकन्याउनुहोस । कन्याउदा एकछिनको लागि मात्र जाती हुन्छ तर लामो समय यसले तपाइको छालालाई अझ चिलाउने बनाउछ –छालामा मोइस्चर लगाउनुहोस ।

–चिसो लागको ब्यक्तिबाट टाढै बस्नुहोस, एक्जिमा भएको ब्यक्तिमा यो सजिलै सर्न सक्छ र यसले अझै गंभिर रुप लिन सक्छ ।

–एलर्जी हुने कुनै पनि जनावर घरमा नपाल्नुहोस । 

–शरीरलाई चिसो बनाइरहनुहोस् । धेरै गर्मी भयो भने एक्जिमाका कारण शरीर चिलाउँछ।