फिस्टुला भनेको के हो ?
फिस्टुला शरीरको कुनै पनि भित्री अंगमा पर्ने अनावश्यक प्वाल हो । महिलाको पाठेघरमाथि पिसाबथैली र तलपट्टि दिसाथैली हुन्छ । बच्चा जन्माउने व्यथा लाग्दा पाठेघरको मुख पातलो हुन्छ । बच्चाको टाउको पाठेघरको मुख हुँदै योनीमार्गको तल्लो भागमा आउँछ ।

यसरी बच्चाको टाउको योनीमार्गको तल्लो भागमा धेरै बेरसम्म रहँदा त्यसले पिसाबथैली र दिसाथैली दुवैलाई थिच्छ । केही गरी व्यथा  लामो हुन गई बच्चाको टाउको योनीमार्गमा १८ घन्टाभन्दा बढी रहन गएमा यसले थिचेको भागमा रक्तसञ्चार बन्द गर्छ । त्यस भागको झिल्ली र मासु मर्छ र प्वाल पर्न जान्छ ।

फिस्टुला हुने मुख्य कारण

• लामो समय व्यथा लाग्नु र योनीमार्गमा बच्चाको टाउको धेरै बेरसम्म रहनु हो। त्यसैले गर्भवती भएको बेलामा नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराइरहनुपर्छ ।
• बच्चा जन्माउने व्यथा लागेपछि तालिमप्राप्त स्वास्थ्यकर्मीले बच्चा नजन्माएमा,
• न्यून आर्थिक स्थिति र कामको बोझका कारण,
• बालविवाह, बलात्कारलगायत अन्य प्रकारका लैङ्गिक विभेदमा परेका महिलाले आवश्यक स्वास्थ्य उपचार र परामर्श सेवाको अभावमा,

फिस्टुला यस्ता व्यक्तिहरुमा बढी देखिएको छः
–सुगर (मधुमेह) भएका
–धुम्रपान गर्ने
–मदिरापान गर्ने
–मोटोपना भएका
–एचआईभी
–विगतमा गुद्वारको वरपरको क्षेत्रमा रेडिएसन थेरापी गरेका ।

फिस्टुलाको असामान्य कारणहरु
अधिकांश फिस्टुला गुद्वारमा फोका भएपछि हुनेगर्छ । यो त्यो बेला हुनसक्छ, जब फोकाबाट पीप निस्किएपछि त्यो ठिक हुँदैन । के अनुमान लगाइन्छ भने हरेक दुईदेखि चार व्यक्ति, जसलाई गुद्वारमा फोका आउँछ, र फिस्टुला हुन्छ ।
 

यसका केही असामान्य कारणहरु यसप्रकार छन् ः
–एउटा लामो समयदेखि चलिरहेको एउटा त्यस्तो रोग, जसमा पाचनप्रणलीमा समस्या हुन्छ ।
–गुद्वारको छेउछाउको छालामा फोका आउनु तथा दाग बस्नु ।
–क्षयरोग अथवा एचआईभी संक्रमित हुनु ।
–गुद्वारको नजिक गरिएको कुनै शल्यक्रियाको जटिलता ।

लक्षण 
योनीबाट निरन्तर पिसाब, दिसा चुहिनु
योनीमार्गको भागमा रक्तसञ्चार बन्द हुनु
रक्तसञ्चार बन्द भएको भागको कमलो मासु मरेपछि त्यहाँ प्वाल पर्छ 

फिस्टुलाबाट कसरी बच्ने ?

तपाईंंलाई एक पटक फिस्टुला भएको छ भने निम्न लिखित तरिकाबाट भविष्यमा यसबाट बच्न सक्नुहुनेछ ः
प्रशस्त फाइबर खाने
तपाईंंलाई कब्जियत छ, कडा दिशा आउँछ भने तपाईंंलाई फिस्टुला हुने सम्भावना अत्यधिक हुन्छ । तपाईंंले खानपिनमा प्रशस्त मात्रामा फाइबर लिनुपर्छ । खासगरी फलफूल तथा सब्जिहरुको सेवनले तपाईंं कब्जियतबाट बच्न सक्नुहुनेछ ।
तपाईंंलाई मुलायम तथा पहिलाकोभन्दा बढी दिसा आउन कम हुन्छ । त्यो बेलासम्म फाइबरको सेवनलाई बिस्तारै बढाउँदै लैजानुपर्छ । साथै प्रशस्त मात्रामा पानी पिउनुपर्छ । जसबाट पेटमा सुजन अथवा ग्याष्ट्रिक नहोस् ।

तरल पदार्थको सेवन
तरल पदार्थको अत्यधिक सेवनले कब्जियतबाट बच्न सकिन्छ । किनभने यसले दिशालाई नरम बनाउँछ र दिसा गर्नपनि सजिलो हुन्छ । गर्मीको मौसममा तथा अत्यधिक शारीरिक गतिविधिहरु गरेपछि अत्यधिक तरल पदार्थ पिउनुपर्छ । अधिक मात्रामा मदिरा तथा कफी पिउनाले शरीरमा पानी कम हुन सक्छ ।

व्यायाम गर्ने
कब्जियत हुने सबैभन्दा सामान्य कारण भनेको कम शारीरिक गतिविधिहरु हुनु पनि हो । हरेक दिन कमसेकम तीस मिनेटसम्म व्यायाम गर्ने प्रयास गर्नुपर्छ । जसले तपाईंंको पाचन प्रणाली राम्रो हुनेछ र तपाईंं फिट रहनुहुनेछ ।

दिसालाई लामो समयसम्म नरोकौं
तपाईंंले दिशालाई जति लामो समयसम्म रोक्नु हुनेछ । त्यो त्यत्ति नै सुख्खा तथा कडा हुने सम्भावना हुन्छ । जसबाट दिशा गर्न गाह्रो समेत हुन्छ ।

अन्य बानीहरु
निम्नलिखित तरिकाहरुले कब्जियतको समस्यालाई कम गर्न सकिन्छ र गुद्वारको नलीको तनावलाई कम गर्न सकिन्छ ।

•  दिशा गर्नका लागि धेरै बल नगर्ने ।
• गुद्वारको क्षेत्रलाई सुख्खा राख्ने ।
• हरेक पटक दिशा गरेपछि आफूलाई राम्ररी सफा गर्ने ।
• नरम खालको ट्वाइलेट पेपर प्रयोग गर्ने ।
• ट्वाइलेटमा दिशा गर्नका लागि प्रशस्त समय लिने तर धेरै समयसम्म ट्वाइलेटमा बसिरहनु पनि हुँदैन ।

फिस्टुला रोकथाम गर्नको लागि के गर्ने ? 

• सानै उमेरमा विवाह नगरिदिने, 
• सानो उमेरमा बच्चा नजन्माउने,
• बालिकालाई खानामा विभेद नगर्ने,
• किशोरावस्थामा विकासका लागि आवश्यक पर्ने सन्तुलित आहारमा विशेष ध्यान दिने, 
• गर्भवती महिलालाई पर्याप्त मात्रमा सन्तुलित खाना खुवाउने, 
• गर्भवती  जाँच नियमित रुपमा कम्तीमा ४ पटक गर्ने, 
• गर्भवतीको श्रीमान् तथा  परिवारका सदस्यले गर्भावस्था र प्रसवको समयमा आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण व्यवस्थाको पूर्वतयारी गर्ने, 
• सुत्केरी व्यथा लाग्नासाथ स्वास्थ्य संस्थामा लगेर तालिम प्राप्त स्वास्थ्यकर्मीको सहयोगमा बच्चा जन्माउने, 
• फिस्टुलाको रोकथाममा गर्भवतीको परिवारका सदस्याको मुख्य भूमिका रहन्छ । गर्भवतीको उपयुक्त हेरचाह, नियमित जाँचका साथै प्रसव समयमा उचित सहयोग र समुचित व्यवस्थापन गर्दा फिस्टुला हुने वातावरण हुँदैन । 

नोटः फिस्टुला विशेषगरी महिलामा हुने भएकाले र पर्याप्त पोषणतत्व नपुगेर हुने भएकाले यहाँ महिलासँगको समस्यामा मात्रै केन्द्रित रहेर कुरा गरिएको हो ।
 

उपचार 
फिस्टुलाको उपचार सम्भव छ । शल्यक्रियाद्वारा  यसको उपचार गर्न सकिन्छ । सय जनामा १५ जना महिलामा शल्याक्रियाबाट फिस्टुलाको समस्या समाधान भएको छ । शल्यक्रिया  सम्भव  हुनसक्ने वा सफल हुन नसकेको केसमा शल्याक्रियाद्वारा पिसाबलाई योनीमार्गमा आउन नदिई बाहिर पिसाब थैलीमा राखेर उपचार गरिन्छ ।

भ्रममा नपर्नुहोस्
बजारमा पाइल्स, फिस्टुला र फिसरको बिना अप्रेसन उपचार भनेर जताततै विज्ञापनहरु हुन्छन् । त्यस्तो विज्ञापनको पछाडि नलागिकन राम्रो अस्पताल गएर जाँच गर्नुपर्छ । अवस्था हेरीहेरीकन अप्रेसन गर्ने कि नगर्ने भनेर डाक्टरले निर्धारण गर्छन् । अप्रेसन भन्नेबित्तिकै डराइहाल्न पनि पर्दैन । बरु अवैधानिक ठाउँमा गएर उपचार गर्दा पैसा र ज्यान जोखिममा पर्न सक्छ ।