एपेन्डिक्स भनेको के हो ?

एपेन्डिसाइटिस भनेको एपेन्डिक्स सुन्निने रोग हो। ठूलो आन्द्रासँग गाँसिएर बसेको, बूढी औंला आकार को, एक सानो अंगलाई एपेण्डिक्स भनिन्छ । यो तल्लो पेटको दाहिनेतिर रहेको हुन्छ । मानव शरीरमा यसको कामका बारेमा आजसम्म कुनै जानकारी छैन । यदि ब्याक्टेरियाबाट संक्रमित भयो भने अथवा कुनै अवरोध भयो भने यो एपेण्डिक्स विस्तारै सुन्निन थाल्छ र यसमा पीप भरिन्छ । यदि समयमै यसको उपचार गरिएन भने यो फुट्ने र यसभित्र रहेको फोहोर आन्द्रा बाहिर तर भुँडी भित्रै पोखिने सम्भावना हुन्छ । यो एकदमै डरलाग्दो अवस्था हो । त्यसैले एपेण्डिसाइटिस भएको बिरामीको तत्कालै उपचारको आवश्यकता हुन्छ । एपेण्डिक्स फुट्नु भन्दा अगावै यसको अपरेशन गरेर फालिएन भने बिरामीको मृत्यु समेत हुन सक्छ ।
यो समस्या जो कोही मा पनि देखिन सक्ने भए पनि १० देखि ३० वर्ष भित्रका केटामा बढी देखिन्छ ।

एपेन्डिसाइटिसका प्रकारहरु ः
एक्युट एपेन्डिसाइटिस
यस्तो एपेन्डिसाइटिस तीव्र गतिमा विकास हुने गर्छ । यो केही घन्टा या दिनमै विकसित हुने गर्छ । सुरुमै यसको पहिचान गर्न गाह्रो पनि हुन सक्छ । यस्तो एपेन्डिसाइटिस भएमा तत्काल सर्जरीको अवश्यकता हुन्छ । एपेन्डिक्समा जीवाणु संक्रमण, दिसा या कुनै अन्य प्रकारको रोकावटका कारण यसले शरीरलाई नै जोखिमपूर्ण बनाउँछ । 

क्रोनिक एपेन्डिसाइटिस

यसको दुखाइ लामो समयसम्म हुन्छ । क्रोनिक एपेन्डिसाइटिसले एपेन्डिक्समा बिस्तारै समस्या पार्न थाल्छ । बिस्तारै एपेन्डिक्स र मलद्वार सुन्निन थाल्छ । आन्तरिक दबाबका कारण सुन्निएको एपेन्डिक्सले गम्भीर समस्या निम्त्याउन सक्छ र समयमै उपचार नगर्दा एपेन्डिक्स फुट्न पनि सक्छ ।

कारणहरु ः
कतिपय अवस्थाहरुमा यसरी एपेण्डिक्स सुन्निनुको कारण जान्न सकिएको छैन । यद्यपि केही मामिलाहरु दिसा साह्रो भएर र पाचन नभएका कुराहरु एपेण्डिक्समा अड्किएर एपेण्डिसाइटिस भएको पाइएको छ । जब आन्द्रा भित्रका पाचन प्रक्रिया मा रहेका खाने कुराहरु अगाडी बढ्नमा अवरोध हुन्छ तब ती एकै ठाउँमा रोकिनाले ब्याक्टेरियाहरुले एपेण्डिक्सलाई आक्रमण गर्ने मौका पाउँछन् । फलस्वरुप एपेण्डिक्स फुल्दै र सुन्निँदै जान्छ ।

लक्षणहरु ः
एपेण्डिसाइटिस को मुख्य लक्षण भनेकै पेट दुख्नु हो । यो दुखाई आरम्भमा नाइटोको वरिपरि महसुस गरिन्छ र पछि विस्तारै पेटको तल्लो दाहिने भागमा रहिरहन्छ । खोक्दा वा चल्दा तिब्र दुखाईको अनुभव हुन्छ जुन घुँडालाई खुम्च्याएर छातीमा ल्याउँदा केही घट्छ । एपेण्डिसाइटिसका अन्य लक्षणहरु लाई यसप्रकार छन् ः

• वाकवाकी लाग्नु र बान्ता हुनु
• पेट फुल्नु
• भोक विस्तारै हराउँदै जानु 
• बिस्तारै पेटको माथिल्लो भाग, पिठ्युँ मलाशयमा पनि दुखाइको अनुभूति हुन थाल्छ ।
• ज्वरो आउनु
• अपान वायु फाल्न (पाद्न) नसक्नु
• कब्जियत हुनु वा पखाला चल्नु
• तारन्तार पिसाब भइरहनु

एपेण्डिक्स फुट्यो भने केके हुन सक्छ ?

• पेटका अन्य भागमा समेत तिब्र पीडा को अनुभव हुन्छ
• थोरै चल्दा पनि पीडामा वृद्धि हुन्छ । घुँडा लाई छातीतिर ल्याउँदा पनि पीडामा कुनै अन्तर आउँदैन ।
• पछाडी रहेको ऊसन्धि (ग्रोइन), अर्थात् ढाडको अन्त्यमा पीडाको अनुभूति हुन्छ ।

यदि तपाईं गर्भवती हुनुहुन्छ भने पेटको माथिल्लो भागमा दुखेको महसुस हुन्छ । किनकि गर्भावस्थामा भ्रुणका कारण एपेण्डिक्स केही माथी सरेको हुन्छ । यसले गर्दा एपेन्डिक्स हुनसक्छ ।

एपेन्डिक्स नभए पनि हुन्छ 
‘एपेन्डिक्स’को महत्वको बारेमा एकिन अध्ययन भएको नदेखिए पनि मांशाहारी जनावरमा यसको काम मासु पचाउनु हो । मानव शरीरभन्दा सिंह, बिरालोजस्ता मांशाहारी जनावरमा ‘एपेन्डिक्स’को बढी काम हुन्छ । यस्ता जनावरमा मासु पचाउनका लागि ‘एपेन्डिक्स’को आकारसमेत ठूलो हुन्छ । मान्छेलाई भने खाना पचाउने काममा यसको उपयोगिता हुन्न । व्यक्तिमा काम नहुने भएकाले यो सानो र सुसुप्त अवस्थामा रहेको हुन्छ । ठोस काम नहुनाले यो सानो हुँदै गएको पाइन्छ ।
अध्ययनअनुसार व्यक्तिको शरीरमा ‘एपेन्डिक्स’को ठोस काम नभए पनि यसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताको सामान्य काम गरेको भने पाइन्छ । यसले केही हदसम्म शरीरमा अनावश्यक रुपमा आउने किटाणु मार्ने कोषिका निकाल्न सहयोग गर्छ ।

कतिबेला डाक्टरलाई भेट्ने ?

तपाईंमा माथि उल्लिखित लक्षणहरु छन् भने तपाईंले तत्कालै चिकित्सक को परामर्श गर्नु पर्छ । डाक्टरले तपाईंको जाँच र देखिएका लक्षणका आधारमा यो रोग लागे नलागेको निदान गर्ने छन् । कहिलेकाहीं अन्य परीक्षण पनि आवश्यक हुन्छन् ।

केके परीक्षण गर्ने ?
रक्त परीक्षण ः संक्रमणको अवस्था जाँच्न
पिसाब परीक्षण (युरिनालिसिस) ः मूत्रनलीको संक्रमण भए नभएको जाँच्न
अल्ट्रासाउण्ड अथवा सीटी स्क्यानले पनि रोग निदान गर्न मद्दत गर्दछ ।

उपचार ः
यसको अन्तिम उपचार भनेको शल्यक्रिया गरेर एपेण्डिक्सलाई नै फाल्नु हो । एपेण्डिक्स फुटिसकेको छ भने तपाईंको तत्कालै अपरशेन गर्नु पर्छ । 
औषधिको प्रयोगले ‘एपेन्डिक्स’को समस्या भएका ३० देखि ४० प्रतिशत व्यक्तिको समस्या समाधान हुन सक्छ । त्यसैले पेट दुखेको अवस्थामा चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम स्वास्थ्य परीक्षण महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
‘एपेन्डिक्स’ नफुटिसकेको अवस्थामा पेटको दायाँ भागमा सानो प्वाल बनाई ‘एपेन्डिक्स’ नै निकालिन्छ । सानो किसिमको अप्रेसन गरी समस्या समाधान गरिन्छ । यस्तो सानो शल्यक्रियालाई चिकित्सकीय भाषामा ‘एपेन्डेक्टोमी’ भनिन्छ ।
‘एपेन्डिक्स’ फुटेर संक्रमण भएको अवस्थामा भने पेटको ठूलो शल्याक्रिया गर्नुपर्ने हुन्छ । शल्यक्रिया गरी पेटमा फैलिएको संक्रमण सफा गरिन्छ । ठूलो शल्यक्रिया गरेको अवस्थामा लामो समय अस्पताल बस्नुपर्ने हुनसक्छ ।
‘एपेन्डिक्स’ नफुटेको अवस्थामा उपचार गर्दा बिरामीको मृत्युको जोखिम एक प्रतिशतभन्दा कम हुन्छ, भने फुटेर जटिलता आएको खण्डमा शल्यक्रिया गरेर उपचार गरिँदासमेत मृत्युको जोखिम १५ देखि २० प्रतिशत हुन्छ ।

के नगर्ने ?
एपेन्डिसाइटिस पत्ता लागेमा कहिल्यै पनि ल्याजेटिभ औषधि खानुहुँदैन । यो औषधिको सेवनले एपेन्डिक्स फुट्न पनि सक्छ ।