मिसक्यारेज ( गर्भपात) खासगरी गर्भावस्थाको २० हप्ताभन्दा पहिले हुन्छ । गर्भावस्थाको प्रथम चरण (२०दिन) मा महिलाहरुलाई गर्भवती भएको थाहा हुँदैन । यस समयमा महिलाहरु सजग नहुँदा गर्भ जाने सम्भावना बढी रहन्छ । त्यसैले गर्भ रहे नरहेकोबारे महिलाहरु सजग हुनु जरुरी छ ।

सामान्यतः गर्भपात मेडिकल कारणले हुन्छ । आनुवाशिंक कारण, प्लासेन्टा (साल) स्थिती, योनीमा निरन्तर संक्रमण, मधुमेहको कारण हुने संक्रमण, गलत औषधिको प्रयोग आदि । पहिलो ट्राइमेस्टर (गर्भावस्थाको पहिलो तीन महिनाको अवधी) मा हुने ९० प्रतिशत गर्भपात वशांनुगत कारण नै हुन्छ । धेरै काम गर्ने, उफ्रने, दौडने, नाच्ने र एउटा बच्चापछि चाँडै अर्को बच्चा जन्माउँदा गर्भपात हुने खतरा बढी हुन्छ ।

गर्भपातको मुख्य कारणहरु केके हुन् ? 

गर्भपातको सबै भन्दा ठुलो कारण क्रोमोसोम्समा समस्या हुनु हो, जसले भ्रुणलाई पूर्ण तरिकाले विकसित हुन रोक लगाउछ । एक आनुवंशिक असामान्यता बाहेक गर्भावस्थामा गर्भपातको अन्य कारणहरु निम्न छन् : 

हर्मोनहरु वा असामान्य स्तरः प्रायजसो गर्भधारण भएको २० हप्ता गर्भपात हुने खतरा हुनसक्दछ ।

पहिलो तीन महिनामा भ्रुणको अवस्था कमजोर र असामान्य भएमा गर्भ खेर जान सक्छ । तर दोस्रो तीन महिनामा भने गर्भवती महिलाको आहारविहार र पालनपोषण राम्रो नभएमा नै गर्भ खेर जाने गर्छ । जिनसम्बन्धी समस्या, सालनालको अवस्था, योनिमा लगातार संक्रमण हुनु, गलत औषधि खानु आदि गर्भ जानुका कारण हुन् । 

प्रथम त्रैमासमा ९० प्रतिशत गर्भ खेर जानुको कारण जिनसम्बन्धी समस्या हो । धेरै भागदौड गर्नु, खानपिनमा ध्यान नदिनु, शरीर र गर्भलाई दबाब पर्ने काम गर्नु, एक बच्चा जन्माइसकेपछि छिटै अर्को गर्भ रहनु आदि गर्भ खेर जानुका कारण हुन् । भ्रुणको विकासका लागि गर्भावस्थामा हार्मोनको स्राव महत्वपूर्ण हुन्छ । हर्मोनको असामान्य स्तर पनि गर्भपातको कारण बन्न सक्छ ।

मधुमेहः अनियन्त्रित मधुमेह गर्भपातको सम्भावनालाई बढाउन सक्छ । 

केमिकलसँगको निकटताः कार्यस्थलमा खतरा, केमिकल्स, रेडिएशन्सको वातावरण र टक्सिक पदार्थको सम्पर्कमा आउदा पनि गर्भपात हुन सक्छ । दुखाई कम गर्ने औषधि जस्तै इबुप्रोफेन, नेप्रोक्सन आदि को प्रयोग ।  गर्भावस्थाको क्रममा अत्याधिक धूम्रपान वा मादकपदार्थ सेवन । अवैध औषधिको प्रयोग ।

उमेर : २० वर्षका महिलाको तुलनामा ४० वर्ष उमेरमा महिलाको गर्भ खेर जाने सम्भावना २० गुणा बढी हुन्छ । अर्थात् उमेर ढल्किँदै गएपछि महिलाको प्रजनन क्षमतामा ह्रास आउँछ र गर्भ खेर जान सक्छ । त्यस्तै, पहिला एक पटक गर्भ खेर गइसकेको छ भने महिलाले सही उपचार नपाएको खण्डमा पुनः गर्भ खेर जाने सम्भावना त्यतिकै रहन्छ । मधुमेह, हर्निया, उच्च रक्तचाप, थाइरोइड आदि रोगका कारण पनि गर्भ खेर जान सक्छ ।

पाठेघरका कारणः रगत अथवा पेट र पाठेघरसम्बन्धी रोगबाट पीडित महिलाको पनि गर्भ खेर जाने सम्भावना रहन्छ । पाठेघर सानो भएमा, पाठेघरको मुख खुकुलो भएमा र पाठेघरमा संक्रमण भएमा पनि गर्भ खेर जान्छ । कसैकसैलाई पतिको वीर्य नफाप्ने अथवा रज र वीर्यको प्रकृति नमिल्नाले पनि गर्भ खेर जान सक्छ । हाडनातामा गरिएको विवाह गर्भ खेर जानुको कारण हुन सक्छ । 

गर्भापातका प्रकारहरुः

मिस्ड गर्भपातः मिस्ड गर्भपात तब हन्छ जब गर्भपातलाई एक क्लीनिकल जाँच जस्तै कि अल्ट्रासाउन्डको  माध्यमबाट थाहा हुन्छ तर महिलालाई कुनै प्रकारको गर्भपातको संकेत वा लक्षण देखिएको हुँदैन । यस्तो प्रकारको गर्भपातलाई मूक (साइलेन्ट) गर्भपात पनि भानिन्छ ।

ब्लाईटेड ओभम : ब्लाईटेड ओभममा  भ्रूण पूर्णतरिकाले विकसित भएको हुँदैन र यसको कारण गर्भाशयमा बिलिन हुन्छ । यस्तो स्थितिमा महिला गर्भावस्थाको लक्षण अनुभव गर्दछन् र गर्भकालीन थैली पनि बन्दछ तर बच्चाको विकास हुँदैन ।

आधा गर्भपातः केहि अवस्थामा  गर्भाशयको टिस्यु भित्र हुनेगर्दछ र यसको कारण अधिक दुखाई र रक्तस्राव हुन्छ किनभने गर्भाशय आफैलाई खाली गर्नको लागि बाँकि रहेको टिस्युलाई बाहिर निकाल्न कोशिश गरिरहन्छ । यस्तो अवस्थामा डाक्टरकहाँ जानुपर्छ र गर्भावस्थाको टिस्युलाई निकालेर गर्भाशय खाली गर्न तुरुन्त अप्रेसन गर्नुपर्छ ।

पूर्ण गर्भपातः पूर्ण गर्भपात तब हुन्छ जब गर्भाशयमा बाँकी सबै सामग्रिहरुलाई सफलतापूर्वक खाली गरिन्छ । रक्तस्राव र दुखाई निरन्तर हुन सक्छ किनभने गर्भाशय खुम्चिन्छ र रगतलाई बग्न दिन्छ ।

आवर्तक गर्भपातः केहि महिलालाई गर्भावस्थाको क्रममा बारम्बार गर्भपातको अनुभव हुन्छ । बारम्बार गर्भपात हुनु कुनै सामान्य कुरा होइन र क्रोमोसोनाल डिसअर्डर यस्तो स्थितिको कारक तत्व हुन्छ । यस्तो भए तुरुन्त गायनोलोजिस्टसंग सम्पर्क गर्नुपर्छ । गर्भपातबाट बच्नको लागि निकै सावधानी अपनाउनुपर्छ । यसको लागि प्रेग्नेन्सीको क्रममा शारीरिक र मानसिक रुपमा स्वास्थ्य रहनुपर्छ । गर्भधारणको क्रममा कुनै प्रकारको औषधि खानु हुँदैन र औषधि सेवन गर्नुपर्यो भने पनि डाक्टरको सल्लाह अनुसार मात्र खानुपर्दछ ।

लक्षणहरु:

– गर्भपातको धेरै प्रकारको लक्षण देखिन्छ । लक्षण हरेक महिलालाई एकैनासको नहुन पनि सक्छ । गर्भपातको लक्षणमा एउटा हो ‘भजाइनल डिस्चार्ज’ । ब्राउन रंगको या रातो रंगको ब्लड केही दिनसम्म पनि जान सक्छ । तर, गर्भावस्थाको पहिलो तीन महिनासम्म हल्का ‘भजाइनल ब्लीडिङ’ हुनु सामन्य हो ।

–धेरैजसो महिलाहरुलाई गर्भावस्थामा महिनावारीको समयमा जस्तो ढाडको दुखाई हुन्छ र दुखाई झन बढ्दै जान्छ । गर्भावस्थाको दौरान तल्लो पेट दुख्नु पनि एक गर्भपात हुने लक्षण हो ।

–गर्भावस्थाको सुरुवाती चरणमा पेटमा संकुचन महसुस हुन्छ । यदि संकुचन छिटो छिटो बढेमा वा सहन मुस्किल भएमा गर्भापात हुन सक्छ । संकुचन लगभग पाँच देखि बीस मिनेटको दौरानमा हुन्छ । यस्तो संकुचन प्रसवको क्रममा हुन्छ । पहिलो तीन महिनामा यस्तो संकुचन भएमा वेवास्ता गर्नु हुँदैन् ।

–यदि गर्भावस्थाको समयमा तौल अचानक घट्न थाल्यो भने सचेत हुनु जरुरी हुन्छ । यो पनि गर्भपातको एक लक्षण हो ।

बच्ने उपायहरु:

–२० बर्षभन्दा कम र ४० बर्षभन्दा बढी उमेरको महिला आमा बन्दै हुनुहुन्छ भने विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।

–दिर्घ रोग जस्तैः–मधुमेह, उच्च रक्तचाप तथा अन्य रोग भएका महिलाले डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।

–गर्भापात हुने शंका लागेमा जाँच गर्नुपर्छ । गर्भाशयको जाँच गरेर त्यसको आकार र सर्भिक्स (पाठेघरको मुख) खुल्ला छ वा बन्द छ भनेर थाहा हुन्छ । गर्भपात हुन लागेको भए सर्भिक्स खुल्ला हुन्छ र धेरै बेरसम्म भ्रुण जीवित रहन सक्दैन र गर्भपात हुन्छ ।

–रगतको जाँच गर्दा रगतको प्रकार र मानव क्रोनिक गोनाएडो ट्रओपिन (बीटा एचसीजी) को जाँच गर्नुपर्छ । जब तपाईं गर्भवती हुनुहुन्छ भने एक हर्मोन प्लासेन्टाबाट शरीरमा हुन्छ । यदि तपाईको सिस्टममा हर्मोनको मात्रा कम छ भने यो एक संकेत हो गर्भपात हुने ।

–अल्ट्रासाउन्डबाट भ्रुणको मुटुको धड्कन या भ्रुणको मृत्यु भइसकेको छ वा छैन थाहा पाउन सकिन्छ ।

–यदि तपाईको योनीबाट तरल पदार्थ बगेमा त्यसलाई ग्लास या प्लाष्टिकको बट्टामा बन्द गरेर डाक्टरकोमा जँचाउन लैजान सकिन्छ । उक्त परिक्षणबाट पत्ता लगाउन सजिलो हुन्छ ।